Eğitim

Cönk Nedir, Cönklerin Özellikleri Nelerdir?

Cönk Nedir, Cönklerin Özellikleri Nelerdir?

Başlıklar

Cönk Nedir?

Saz şairlerinin (Türk Halk Edebiyatı) kendilerine veya başkalarına ait şiirleri derledikleri, genellikle deri kaplı ve uzunlamasına açılan (alttan yukarıya doğru) defterlere cönk adı verilmektedir. Antolojiyle benzerlik gösteren bu defterlere, halk dilinde dana dili ya da sığır dili de denmektedir. Genellikle 10-22 cm boyunda, 6-15 cm eninde, en az 50 ve en fazla 250 yapraklı olarak derlenen bu defterler, aşıkların ortaya çıkardığı birçok önemli şiirimize değerli bir kaynak olmuştur. En eskisinin 15. Yüzyıldan kaldığı düşünülen, 18. Ve 19. Yüzyıllarda da geniş bir alana yayılan cönkler, Tanzimat döneminden sonra defter yapımı, kağıt, kitap ve gazete yapımı, matbaa tekniği ve mürekkepli dolmakalem kullanımı gibi çağdaş yöntemlerin ortaya çıkmasıyla birlikte, divitle beraber tarihe karıştı. Günümüzde ise kitaplık, koleksiyon ve müze değerindedirler.

Cönk, eski dönemlerde elyazması derleme defterleri olarak kullanılmıştır. Adının Malezya’da bulunan ince ve uzun bir gemiden geldiği, şekliyle olduğu kadar içeriğinin karmaşıklığıyla da ona benzediği hakkında çeşitli yorumlar mevcuttur. Özellikle eserlerini ezgi ve saz eşliğinde sözlü olarak yaratan aşıklar (halk şairleri) arasında okuma yazma bilen azınlık, eserleriyle beraber diğer aşıkların şiirlerini yazarak saklama gereksinimi duymuşlardır. Bu şekilde başlayan alışkanlık, okur-yazar olanların kuşaklar arasında divit takımlarının ve uzunlamasına açılan (eni boyundan büyük) deri kaplı defterlerin el yazmaları halinde taşınmasına kadar gitmiştir. Kur’an alfabesine dayalı olarak eski yazıyla yazıldıkları için halkın özen ve saygı gösterdiği değerli nesneler haline gelmişlerdir.

Cönk

Türk Edebiyatı’nda Cönk

Türk Edebiyatı’nda 15. Yüzyıldan beri kullanılan cönk kelimesinin kökeniyle ilgili birçok düşünce öne sürülmüştür. Günümüzde ise farklı kökenlerden geldiği düşünülen iki değişik cönk kelimesi vardır. Türkçe kökenli olan cönk, Halk Edebiyatı’na ait bir terimdir. Malezya kökenli olan cönk ise, büyük yelkenli gemi anlamına gelmektedir. Cönklerin büyük bir bölümü Arap harfleriyle yazılmıştır. Genel olarak besmele ile başlarlar ve tamamlandı yani temmet ibaresiyle son bulurlar. Cönkler genellikle anonim mahiyette olurlar yani yazarları bilinmez. Saz şairlerinin şiirleri her ne kadar cönklerde yer alsa da, sadece bu şairlerin yazdığı eserlerin bulunduğunu söylemek doğru değildir. Nadiren de olsa Divan şairlerine ait şiirler de mevcuttur. Çeşitli vaaz metinleri ve hutbeler bulunduran, dini bilgiler içeren cönkler de vardır.

Örneğin, Dede Efendi tarafından 16. Yüzyılda yazılmış “Dede” cöngü, bu tür cönkler arasında yer alır. Bunların haricinde cönkler, şifa reçeteleri, maniler, dualar, hikayeler ve büyü tarifleri gibi pek çok farklı bilgiyi de barındırabilir. Cönkler içeriklerine göre aşık cöngü ve ilahi cöngü olarak adlandırılabilir. Türk Edebiyatı’nın önemli bir bölümünü oluşturan tasavvuf ve aşık edebiyatlarıyla ilgili bilinen eserlerin bir çoğu cönkler sayesinde yazılmıştır. Modern derlemelerden uzak bir yapıda olsalar da, eski dönemlerde yaşayan insanları ve onların edebi hayatlarını anlamak için, cönkler çok önemli bir yere sahiptir.

Cönk Nedir?

Cönklerin Özellikleri Nelerdir?

  • Cönkler Arap harfleriyle yazılmıştır.
  • Cönklerin bazıları alikurna ve abadi gibi özel kağıtlara, en çok kullanılan yazı türleriyle yazılırlar.
  • Cönkleri yazanların bazılarının eğitim ve kültür seviyeleri düşük olduğu için, imla kuralları bakımından sağlıklı yazılar değildir.
  • Cönklerde belirli bir ölçü bulunmaz. Bu eserler hazırlanırken, cöngü yazan kişinin zevki ve elinde bulunan kağıtların boyutu ön plana çıkar.
  • Cönklerde şekillerin veya şiir türlerinin başına türkü, koşma, gazel, şarkı, ilahi, beyit, destan ve müseddes gibi kavramlar yazılır.
  • Cönklerde bir konu sınıflaması bulunmaz ve birçoğu besmele ile başlayıp temmet (tamamlandı) sözcüğüyle son bulur.

İlgili yazılar

Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin

YORUM BIRAKIN